Geschiedenis en wereldoorlogen in Europa

Ze zijn met vijf: vier filmstudenten en hun docente treden in de voetsporen van hun voorouders, sleutelfiguren of getuigen van de tragische conflicten uit de 20ste eeuw. Hun doel: een film maken ter nagedachtenis van de vrouwen en mannen die gestreden hebben om het Europa te scheppen zoals we het vandaag kennen en een serene en duurzame vrede op te bouwen. Volg het traject van deze jonge mensen en hun voorouders doorheen een gebied vol geschiedenis en getuigenissen.

Ontdek in Frankrijk, België, Duitsland en Luxemburg, de voorheen geteisterde plekken en herdenkingssites omringd door weelderige landschappen: van Luik, Verdun, Saarland en het Groothertogdom Luxemburg tot de verrassende bossen van de Ardennen. Ze blijven getuigen van onze gemeenschappelijke geschiedenis en het offer van onze voorouders.

Het verhaal begint hier.

lara

Filmprofessor
seydou

Muzikant
CAMILLE

Scenarist
Nicolas

Geluidstechnicus
matthéo

Regisseur

Hoofdstuk 1 | Lara SCHÄFER

In 1914 domineert Europa de wereld.

Nationalistische overtuigingen, imperialistische ambities, wraakgevoelens, ... De rivaliteit tussen de grote mogendheden van het continent is zo groot dat een oorlog onvermijdelijk lijkt.

De moord op de Oostenrijkse aartshertog Franz-Ferdinand, erfgenaam van het Oostenrijks-Hongaarse rijk, op 28 juni door een Servische nationalistische student is de vonk in het kruitvat. In enkele weken tijd leidt het spel van de allianties tot opeenvolgende oorlogsverklaringen. Eén voor één verzetten de landen van de "Triple Alliantie" (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië) zich tegen de landen van de "Triple Entente" (Frankrijk, Rusland en het Verenigd Koninkrijk) en hun bondgenoten (Servië, Montenegro).

Op 4 augustus 1914 trekken de Duitse troepen België binnen om de Franse verdedigingslinies te omzeilen. Daardoor wordt de neutraliteit van het koninkrijk geschonden, dat hoopte te kunnen ontsnappen aan de naderende gewelduitbarstingen.

Luik bevindt zich op de voorpost en wordt het eerst getroffen: de forten ondergaan een stortvloed van artillerie en de bombardementen volgen elkaar op in de wijk Outremeuse tot de dodelijke aanval op de burgers in het centrum van de stad. Tot de grote verrassing van de indringers verzetten de Belgische soldaten zich dapper op de versterkte positie van Luik (VPL). Deze volharding zal de internationale publieke opinie raken en het Duitse leger helpen vertragen waardoor de Fransen meer tijd krijgen om zich voor te bereiden.
Onder het zware geschut van de vijand komen de forten echter één voor één ten val.

De Grote Oorlog is begonnen.

Hoofdstuk 1 | Lara SCHÄFER

Het begon allemaal drie maanden geleden, toen de Franse gendarmerie me opbelde. Ze vertelden me dat ze mijn overgrootvader misschien hadden gevonden en ze DNA-testen wilden doen. Eerst begreep ik er niets van.

Ik wist niet eens dat ze nog steeds overblijfselen van de soldaten van de eerste oorlog terugvonden. En toen schoot het me te binnen: ja, volgens de familieverhalen zou mijn overgrootvader inderdaad in Verdun in 1916 verdwenen zijn. Ik deed de testen en het klopte, hij was het!

Ik ging eerst naar het Fort van Loncin omdat het volgens zijn militair dossier hier en langs de versterkte posities rond Luik was dat mijn grootvader, Bernhard Keller, meevocht aan het begin van de oorlog in augustus 1914.

Vervolgens ging ik naar Verdun, waar zijn lichaam werd gevonden in een uithoek van het bos. Er waren natuurlijk enkele overblijfselen van zijn officiersuniform van het Duitse leger. Daarnaast was er een oude militaire kantine waarin onder meer een boek, "Le Grand Meaulnes" en een liefdesbrief bewaard zijn gebleven...

"Bernhard, mijn geliefde, ik denk voortdurend aan u en de prachtige weken die we samen hebben doorgebracht in Parijs aan het begin van het jaar en hier in Ethe bij mijn ouders thuis.

Deze dagen lijken zo ver weg, bijna als een droom terwijl de oorlog vandaag verder woedt.

Ik beef als ik aan u denk op het front, u van wie ik weet dat u zo'n gevoelig man bent die niets te maken wil hebben met de bruisende woede die onze landen overspoelt...

... Ik beef bij het idee dat u gewond kan zijn en dat ik u niet meer zal zien...

En elke dag bid ik de Heer om u te sparen en terug te brengen naar ons.

Oscar, onze zoon, denkt ook elke dag aan u, zoals blijkt uit deze tekening die hij u toestuurt en die hij vanmorgen maakte. We missen u, mijn liefste, zo erg dat ik het amper kan uitdrukken."

Het is ongelofelijk! Dat had ik nooit gedacht.
Deze vrouw, Yvonne Nicolas, en mijn overgrootvader, verliefd.
Een Belgische en een Duitser die elkaar vóór de oorlog in Parijs hebben ontmoet.

Het is zo dat veel Duitsers die een hogere opleiding hadden genoten van de Franse literatuur hielden. Dat is waarschijnlijk waarom hij dit boek bij zich heeft gehouden.

Ik ben naar het graf gegaan van de auteur van het boek, Alain Fournier. Ook hij stierf in het departement Meuse en ook hij werd pas veel later teruggevonden. In 1991!

Ik maakte van de gelegenheid gebruik om de omgeving te bezoeken. Ik heb veel gewandeld. Het is een prachtige streek! Heel wat andere schrijvers en kunstenaars zijn hier gestorven. Hun graven zien was als terugkeren naar deze krachtige periode in het hart van deze prachtige natuur.

Alain Fournier
1886 - 1914

Daarna keerde ik terug naar België om het dorp Ethe te zien dat in de brief van Yvonne werd vernoemd. Hier hebben in augustus 1914 verschrikkelijke gevechten plaatsgevonden. Het was de Slag der Grenzen.
In de Elzas, in Lotharingen, in de Ardennen en tot aan de Maas en de Samber werden tienduizenden soldaten gedood, verwond of verminkt.

Er werden ook heel wat burgers afgeslacht in de buurt van de slagvelden, in Nomeny, Gerbéviller, Rouvres, Rossignol, Tintigny, Dinant, ... Yvonnes hele familie werd afgeslacht in Ethe, Gomery en Latour. Enkel zij overleefde, alleen met haar kind, Oscar.

Om dichter bij haar geliefde te zijn, werkte ze in een Duits militair ziekenhuis.
Maar wat ik vooral te weten kwam tijdens mijn onderzoek, was dat ze een inlichtingenagente werd voor het netwerk la Dame blanche.

Ze werd ontmaskerd en gevangengezet in 1917. Ze werd zelfs ter dood veroordeeld en haar zoon Oscar werd door de Duitsers meegenomen.
Enkele maanden later werd haar straf omgezet omdat ze veel Duitse soldaten genezen en gered had.
Gelukkig werd ze aan het einde van de oorlog in 1918 vrijgelaten, maar nooit zal ze haar zoon terugvinden die meegenomen werd naar Duitsland.

Zo vernam ik voor het eerst iets over de moeder van mijn grootvader, Oscar, zoon van Bernhard en Yvonne.

Hoofdstuk 2 | Seydou SAMAKE

De Grote Oorlog verwoest Europa en verslindt de volkeren en naties één voor één.

Miljoenen mensen komen uit de vier uithoeken van de wereld om te sterven in de loopgraven en op de slagvelden.

Hoofdstuk 2 | Seydou SAMAKE

Toen Lara me vertelde over het herdenkingsmonument voor de moslimsoldaten van Verdun, wilde ik het meteen zien.
Ik kende natuurlijk de velden met de witte kruisen van de Franse militaire begraafplaatsen.
Maar die honderden moslimgrafstenen, dat was erg indrukwekkend!

Daarna ging ik naar de Citadel van Verdun en het Fort van Douaumont. Ik durf me nauwelijks voorstellen wat de soldaten hier hebben meegemaakt, tussen deze muren waar het vocht doorsijpelt in het angstaanjagende kabaal van de bombardementen.

Om nog maar te zwijgen over de ziekten, de rondzwermende ratten en de luizen die zo hard jeukten dat ze de haren van hun hoofd wilden trekken! En te denken dat mijn overgrootvader, Ousmane Samaké, hier gevochten heeft. Hij was een Senegalese tirailleur. In zijn vaderland was hij nochtans een zeer vreedzame troubadour. Hij had heel wat muziekinstrumenten en maakte voortdurend muziek. Net zoals ik, eigenlijk!

Hij had zo'n grappige doedelzak en een kleine accordeon die ik bijgehouden heb en waarop ik soms nog speel. Net zoals hij deed toen hij omringd was door zijn wapenbroeders, in de achterhoede van het front.

Hij speelde ook op het platteland in België. Hij werd immers in 1917 gevangengenomen door de Duitsers. Vooraleer hij naar een kamp werd gebracht, moest hij op het veld werken. Hij maakte zelfs van de gelegenheid gebruik om enkele traditionele muziekstukken van deze streek te leren. Ik geloof dat deze periode, die niet erg lang duurde, hem een adempauze heeft gegeven.

Maar toen de oogsten eenmaal binnengehaald waren, werd het veel minder aangenaam. De gevangenen werden naar Duitsland gestuurd om te werken in de kolenmijnen in het Saarland, nabij de grens met Luxemburg. De industrie was in deze streek namelijk erg belangrijk.

Uit die tijd heeft mijn overgrootvader een partituurboek bijgehouden dat gepubliceerd werd in Saarbrücken. Het is in dit boek dat ik de laatste foto van hem vond die in Europa was genomen. Hij poseert uiteraard met zijn accordeon!

Dit is trouwens een stuk dat ik wil spelen voor de film die we samen met Lara en de anderen aan het maken zijn.

Dit is trouwens een stuk dat ik wil spelen voor de film die we samen met Lara en de anderen aan het maken zijn.

Hoofdstuk 3 | Camille BRISSARD

Getraumatiseerd door de Grote Oorlog streven de Europese naties ernaar om het continent herop te bouwen en de vrede te herstellen. Maar nieuwe bedreigingen kondigen zich aan

De wereldwijde economische crisis van 1929, nationalistische opstanden,
de opkomst van de fascistische partijen, incidenten aan de grenzen, ...

Er komt een nieuwe oorlog aan.

Hoofdstuk 3 | Camille BRISSARD

Het deuntje dat Seydou speelt, heeft mijn overgrootmoeder misschien wel horen spelen door zijn overgrootvader.

Dat zou buitengewoon zijn!
Maar niet onmogelijk.

Ja, zijn overgrootvader Ousmane Samaké kreeg de Spaanse griep in 1918, terwijl hij een krijgsgevangene in Duitsland was.

Mijn overgrootmoeder, Juliette Bloch, werkte in die tijd vrijwillig als verpleegster in Lotharingen.
Ze hadden elkaar kunnen tegenkomen bij zijn terugkeer uit de oorlog.

Vandaag weten de mensen dat niet meer, maar destijds, vlak na de Eerste Wereldoorlog,
heeft de Spaanse griep een zware tol geëist.
Deze ziekte heeft veel meer mannen en vrouwen gedood dan de oorlog zelf!

Mijn overgrootmoeder was een pracht van een vrouw! Een van de allereerste vrouwelijke ingenieurs in Frankrijk.
Je moet weten dat de oorlog en de mobilisering van mannen nodig waren opdat de hogescholen vrouwen in hun gelederen zouden aanvaarden.
Ze studeerde aan het Institut Electrotechnique van Nancy.
Ze was de enige vrouw van haar klas!

Walgend van de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog vervoegde ze in het midden van de jaren 1920 de pacifistische bewegingen. Ze had een nauwe band met de mensen die Europa wilden heropbouwen en nieuwe oorlogen op het continent wilden vermijden. Het Verdrag van Locarno, het Briand-Kelloggpact, ... Ze nam zelfs deel aan de lokale Comités van de Volkenbond.

Na de crisis van 1929 moest ze haar leven als militante echter opgeven om zich te wijden aan haar baan als ingenieur. Het is zo dat de autoritaire partijen zich al in de jaren 1920 in verschillende Europese landen begonnen op te dringen en sommige van hen een ware bedreiging voor de democratieën vormden.

En het lot kan soms wreed zijn. Het bedrijf waarvoor ze als secretaresse werkte, nam immers deel aan de bouw van de Maginotlinie !
En het was overal hetzelfde: in België en Luxemburg werden langs de grenzen rijen bunkers gebouwd en in Duitsland richtte Hitler de Westwall op.
In enkele jaren tijd sloeg de hoop op vrede in Europa om in angst voor een nieuw conflict.

En het lot kan soms wreed zijn. Het bedrijf waarvoor ze als secretaresse werkte, nam immers deel aan de bouw van de Maginotlinie!

Maar als u denkt dat ze het opgaf, kent u haar niet goed.
Tijdens de mobilisering en evacuatie van de burgers in 1939 besloot ze zich opnieuw te engageren.
Ze werkte vrijwillig als verpleegster en was gestationeerd in de buurt van Sedan, in de Ardennen, aan de Belgische grens.
waar een eerste Slag om de Ardennen bevochten werd in 1940.

Mijn naam is Juliette, Juliette Bloch.
Ik werk opnieuw als verpleegster in de oorlog. De gewonden stromen toe en ik heb moeite om het tempo waarmee we zorgen moeten toedienen vol te houden, dag en nacht, elke dag, zonder onderbreking. De mensen hier zijn bang, ze zijn doodsbenauwd voor de opmars van de Duitsers

Ze vluchten, te voet, te paard, met een schamele boerenkar en nemen enkel hun essentiële benodigdheden mee, genoeg om een paar dagen of een paar weken van te leven of te overleven. Met tienduizenden trekken ze de straat op.

Hoofdstuk 4 | Nicolas FEUILLEN

September 1939, Hitler valt Polen binnen.
Dat is het begin van de Tweede Wereldoorlog en de "schemeroorlog" in het Westen.
In mei 1940 is het de beurt aan België, het Groothertogdom Luxemburg, Nederland en Frankrijk om binnengevallen te worden door het leger van het Reich.

Op 6 juni 1944 landen de Geallieerden in Normandië, bevrijden ze Frankrijk en vervolgens België en het Groothertogdom Luxemburg in september. Ze drijven het nazileger terug tot de poorten van Duitsland, waarvan werd aangenomen dat het op de rand van de instorting stond.
De geleidelijk teruggewonnen vrijheid is echter nog niet verworven, aangezien er nog steeds vliegende bommen op Luik en Antwerpen vallen in november.

Op 16 december 1944 zet Hitler totaal onverwacht alles op het spel en start hij een gewelddadig offensief in de Ardennen dat enkele weken eerder bevrijd was. Met deze operatie wil Hitler de geallieerde legers uiteendrijven en de bruggen over de Maas innemen om door te trekken naar de haven van Antwerpen en zijn oliereserves. In het noorden rukken de Duitse troepen op naar Baugnez, Stavelot, La Gleize, Stoumont, ... In het centrum razen de pantservoertuigen van Hitler naar St-Vith, Houffalize, vervolgens naar Clervaux, Wiltz en op 22 december wordt Bastenaken volledig omsingeld!

NUTS! De Amerikaanse generaal McAuliffe weigert zich over te geven en zijn soldaten weren dag na dag de Duitse aanvallen op de stad af tot de versterking van generaal Patton toekomt.
De laatste grote aanval van Hitler wordt uiteindelijk teruggedreven naar de poorten van Dinant.
Voor de tweede keer zijn de Ardennen bevrijd.

Hoofdstuk 4 | Nicolas FEUILLEN

Eerlijk gezegd is de oorlog niets voor mij...
Het geweld, de ellende, de afslachtingen, ...
Het was omdat mijn vriendin Camille,
de musea van de Slag om de Ardennen wilde bezoeken
voor ons eindproject dat ik met haar meegegaan ben.

Vooral omdat de oorlog in mijn familie een gevoelig onderwerp is. Dit heeft deels te maken met het verhaal van mijn grootvader, Desmond. Hij werd geboren in de Belgische Ardennen in 1945, alleen in de armen van zijn moeder.
En een baby zonder vader en met zo'n naam, daar wordt over geroddeld! Mijn grootvader heeft nooit over zijn afkomst willen praten. Geen idee waarom...

En daar ontdekte ik dankzij Camille een ongelooflijke foto in een klein museum van de Luikse Ardennen. Op de foto staan burgers en een Amerikaanse legerarts op een boerenerf. Tot daartoe niets erg origineels

Behalve dan dat de boerderij die van de familie Feuillen was, mijn grootouders! En de vrouw die het dichtst bij de Amerikaanse arts stond had een familietrekje dat mij meteen opviel.

Ik wilde er natuurlijk meer over weten. Ik legde mijn verhaal uit aan de museumbeheerders, die me informatie over deze foto konden bezorgen.

Allemachtig, en of ze informatie over mijn familie hadden! Het is verbazingwekkend hoeveel getuigenissen en documenten ze hebben bewaard.

En het was inderdaad mijn overgrootmoeder! Ze werd in de herfst van 1944 aangenomen als kokkin in het Amerikaanse leger.

Het is zo dat we in de familie al generaties lang echte chef-koks zijn!

Net zoals iedereen werd ze volledig verrast door het Duitse offensief en de Ardennen in december. Ze had niet verwacht dat de Amerikanen zo'n zware gevechten zouden moeten leveren en zich zouden moeten terugtrekken naar Bastenaken.

Ze brachten er de hele winter van 44-45 door, bij de inwoners die ter plaatse waren gebleven in de belegerde stad. Ze hadden hun toevlucht gezocht in de schuilplaatsen en de kelders en bleven wekenlang verborgen zitten in afwachting van hun bevrijding door de troepen van Patton.

Wat de legerarts betreft, zijn naam was Desmond Thompson en hij zat in de 28ste Amerikaanse Infanteriedivisie.
Dat is dus eindelijk de verklaring achter de naam van mijn grootvader!

Maar waarom verdween deze arts ?
Keerde hij terug naar de Verenigde Staten en liet hij een zwangere vrouw achter ?
Werd hij gedood tijdens de Slag om de Ardennen?

Volgens de archieven die ik kon raadplegen, was het hier, op de plaats genaamd Schumannseck, dat de legerarts Desmond Thompson verdween.
Het is zo dat hier vreselijk gevochten werd !
Ik stel me de uren van pure waanzin voor die Desmond Thompson er moet beleefd hebben...

Hoofdstuk 5 | Matthéo WEBER

Na de mislukking van Hitlers laatste offensief in de Ardennen
trekt het nazileger zich op alle fronten terug.
Stad na stad verwoesten de bombardementen van de geallieerden Duitsland.

Het einde van de oorlog is nabij.
In deze puinhoop is het moment aangebroken om een Europa van vrede op te bouwen.

Dit nooit meer.

Hoofdstuk 5 | Matthéo WEBER

Ik had al heel lang zin om deze film te maken! Het is geweldig dat alles zo goed georganiseerd kon worden samen met Camille, Seydou en Nicolas en onze docente, mevrouw Schäfer, die er ook helemaal in opging. We hebben allemaal voorouders die de oorlog hebben meegemaakt, hier in deze streek. Bij mij was het mijn overgrootmoeder, Rose Thill, 95 jaar oud en nog steeds bij de pinken! Het is voor haar dat ik deze film wilde maken.

Zo is het goed, oma, je mag daar blijven zitten. Ik ga naast de camera staan en ik ga je vragen stellen. Kijk maar naar mij, kijk niet naar de camera.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bevond jij je hier in Luxemburg bij het verzet. Je verborg dienstweigeraars, mensen die de Duitsers niet wilden gehoorzamen. Klopt dat?

Mijn oma heeft best een sterk karakter. En om bij het verzet te zijn moest je dat destijds wel hebben! Toen de Duitsers in december 1944 terugkwamen, zocht ze samen met andere inwoners van Clervaux toevlucht in de kelder van een vriend. Ze werd tegengehouden door Duitse soldaten toen ze naar buiten ging op zoek naar voedsel.

Toen ze tijdens de identiteitscontrole ontdekten dat ze een voormalige verzetsstrijdster was, wilden ze haar ter plaatse executeren. Gelukkig verhinderde hun officier haar onmiddellijke executie door haar naar de gevangenis van Clervaux te sturen.

Volgens wat mijn overgrootmoeder te weten kwam, werd deze Duitser een paar weken voordien behandeld door een Amerikaanse arts die gevangen was genomen tijdens de confrontaties bij Schumannseck. Natuurlijk kon ik het niet verhelpen dat ik aan de overgrootvader van Nicolas moest denken. Dat zou toch ongelooflijk zijn, wat een toeval! Sindsdien is mijn overgrootmoeder in elk geval een overtuigde Europeaan.

Ze sloten me op in de gevangenis, eerst een paar dagen in Clervaux, daarna de grens over toen ze zich terugtrokken naar Saarbrücken. En daar was het verschrikkelijk. Wat een verwoesting! Niets stond nog recht, geen enkel huis, alles was vernield, gebombardeerd. De weinige mensen die op straat ronddwaalden, waren mager, uitgehongerd, ...

De aanblik van deze verwoeste grensstreken overtuigde haar ten slotte dat de Europeanen tegen elke prijs moesten worden verzoend. Ze werd vrij snel bevrijd, in 1945. Terug in Luxemburg stapte ze in de politiek. Ze stelde zich vlak na de oorlog kandidaat voor de gemeenteraadsverkiezingen.

Enkele jaren later trad ze zelfs toe tot het kabinet van Joseph Bech, een van de vaders van Europa. Daar werkte ze mee aan de ondertekening van de eerste Europese verdragen, onder meer dat van de EGKS. En dat is waar het Europa van vandaag ontstond.

lara

Filmprofessor
seydou

Muzikant
CAMILLE

Scenarist
Nicolas

Geluidstechnicus
matthéo

Regisseur

De rondreis van ons team doorheen het Land of Memory wordt voortgezet.

Gepassioneerd over het onderwerp, verheugd en verrast door hun ontdekkingen en hun ontmoetingen, blijven ze getuigen van hun avonturen in Frankrijk, België, Duitsland en Luxemburg.

Het verhaal gaat hier verder